Kafein; hem canlı vücudunda hem de bazı besinlerde bulunan, uyarıcı etkeni yüksek bir kimyasal maddedir. Çoğunlukla kahvede bulunduğu bilinse de çay, kola, yeşil çay, kakao ve bitter çikolata gibi besinlerde de yüksek miktarda kafein bulunmaktadır. Gün boyu bu gıdaların tüketildiği düşünüldüğünde, insan vücudunun her gün kimyasal bir uyarana maruz kaldığı görülmektedir. Peki, her gün maruz kaldığımız kafein insan vücudunu nasıl etkiliyor?
 |
|
Kafein molekülünün kimyasal formülü [2] |
Kafein; kalbin, kan basıncının ve kasların yönetildiği merkezi sinir sistemini uyararak vücuda etki etmektedir. Aslında sinir sisteminde uyku ve odaklanmada rol oynayan adenozin reseptörünü bloklayarak vücutta etkisini hissettirir. Adenozin molekülü reseptöre bağlandığında vücutta uyuşukluk ve yorgunluk oluşmasına sebep olur ancak kafein bu reseptörlere bağlandığı için bu reseptör aktif olamaz. Bunun sonucunda uyuşukluk hissi kalkar ve kafein uyarıcı görevini yapmış olur. Kafeinin uyarıcı özelliği dışında bazı hastalıklar için de yararlı olduğu yapılan araştırmalarda görülmüştür. 2004 yılındaki araştırmaya göre uzun süreli kafein alımının Parkinson, felç ve Alzheimer gibi hastalıklarda olumlu etkilere sahip olduğu ortaya çıkmıştır [6]. Ayrıca kafein astım, safra kesesi hastalıkları, hiperaktivite bozukluğu ve depresyon gibi birçok hastalık için de kullanılmaktadır [5].
Her şeyin fazlası zarar olduğu gibi kafeinin de fazla tüketilmesi zararlıdır. Sağlıklı bir insanın günde ortalama 400 mg’dan fazla kahve içmesi önerilmez. Yine de atletler gibi yoğun kondisyon içeren egzersizleri yapan sporcularda kilo başına 10 mg kafein alınmasının performansa etki sağladığı görülmüştür [1]. Buna rağmen kafein alımını abartmamakta fayda var. Sonuçta fazla kafeinin de insan vücuduna çeşitli zararlı etkileri mevcut. Bunlardan en yaygını uykusuzluk ve baş ağrısıdır. Ayrıca kalp rahatsızlığı olan kişilerde kalp ritminin bozulmasına ve tansiyon artışına sebep olur. Hatta ve hatta aşırı dozda alınması insan ölümüne bile sebep olabilir. Johns Hopkins Üniversitesi Psikiyatri Bölümü’nde çalışan Doktor Matthew Johnson’a göre 14 bin mg kafein alımı, solunum yetmezliği veya kardiyovasküler şok ile beraber insan ölümüne yol açabilir. Bu da yaklaşık olarak 80 fincan filtre kahve, 175 bardak siyah çay veya 70 kutu enerji içeceğine eş değerdir. En başta belirttiğimiz gibi kafein alımını abartmamakta fayda var. Ayrıca kafein, diüretik yani idrar söktürücü bir madde olduğu için fazla alımı vücuttan idrar ile mineral ve vitamin atılımına sebebiyet verecektir. Bu atılım ne kadar az olsa da dikkat etmek gerekir. Son olarak kafein alımının bazı insanlarda strese ve sinirliliğe yol açtığı görülmüştür [3].
Kahve içtiği halde hiçbir etkisini görmeyen veya kolayca uyuyabilen insanları hepimiz görmüşüzdür. Tam tersi ilk defa kahve içip kendini enerjik hisseden insanları da görmüşüzdür. İşte bu farklılığın da bir sebebi var: “Kafein Toleransı”. Kafein molekülünün adenozin reseptörlerine bağlanarak yorgunluğu azalttığından yukarıda bahsetmiştim. İşte sürekli olarak kafein içeren gıdalar tüketildiğinde vücut buna tepki olarak daha fazla adenozin reseptörü üretmeye başlar. Bununla birlikte adenozin moleküllerinin bu reseptörlere bağlanma olasılığı artmış olur. Sonuç olarak vücudumuz kafeine dirençli hale gelmiş olur. Kafein toleransını azaltmak için bir süre kafein içeren besinlerden uzak kalmak gerekir [4]. Tekrar döneceğimiz zaman kafein alımını yavaş yavaş arttırmak, kafeinin etkisini alabilmek için büyük bir önem taşıyor.
Özetlemek gerekirse kafein, gerek içeceklerle gerekse yediklerimizle hepimizin yaşamında bir yer buluyor. Çok fazla tüketilmesi zararlı olsa da bilinçli bir şekilde tüketildiğinde vücuda çeşitli faydalarının olduğu yapılan araştırmalar sayesinde görülmüştür. Ancak düzenli tüketilmesinin kafein toleransı oluşturacağını yinelemekte fayda var. Bu durumu azaltmak için belirli aralıklarla kafein alımını azaltmak ve sonrasında tekrar devam etmek gerekiyor.
Kaynaklar:
[1] Bakırcı, Ç. M. (2011). Kafeine dair temel bilgiler. Evrim Ağacı [Blog post]. 11.09.2011 tarihinde https://evrimagaci.org/kafein-nedir-ne-ise-yarar-kafeinin-faydalari-ve-zararlari-nelerdir-679
[2] Kahveler. (2019). Kafein molekülünün kimyasal formulü [Görsel]. https://www.kahveler.com/wp- content/uploads/2019/09/8ba9d5abacca4786a2d1ec37606d36b0.jpg adresinden alındı.
[3] Smith, A. (2002). Effects of caffeine on human behavior. Food and Chemical Toxicology, 40, 1243-1255. https://doi: 10.1016/s0278-6915(02)00096-0 adresinden alındı.
[4] Walle, G. D. (2020). Caffeine tolerance: Fact or fiction? Healthline [Blog post]. 8.05.2020 https://www.healthline.com/nutrition/caffeine-tolerance adresinden alındı.
[5] WebMD. (n.d.). Caffeine - Uses, side effects, and more. [Blog post]. https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-979/caffeine adresinden alındı.
[6] Yukawa, G.S., Mune, M., Otani, H., Tone, Y., Liang, X. M., Iwahashi, H., ve Sakamoto, W. (2004). Effects of coffee consumption on oxidative susceptibility of low-density lipoproteins and serum lipid levels in humans. PubMed, 69(1), 70-4. https://doi: 10.1023/b:biry.0000016354.05438.0f.
Yazar: Furkan Kıymaz
Editörler: Fatma Güldoğan, Berna Kurt
